Konstytucja 3 Maja 1791 roku była pierwszą spisaną
ustawą zasadniczą w Europie i drugą na świecie – po Konstytucji Stanów
Zjednoczonych Ameryki. Konstytucja została uchwalona przez Sejm Czteroletni,
obradujący pod węzłem konfederacji. Obowiązywała w sumie przez 14 miesięcy.
Pomyślana jako zasadniczy krok na drodze naprawy państwa była próbą
unowocześnienia ustroju upadającej Polski i ratowania jej suwerenności.
Przekształcała państwo w monarchię konstytucyjną.
Reformowała ustrój przekreślając tzw. prawa kardynalne, narzucone i
gwarantowane przez obce mocarstwa. W 11 rozdziałach regulowała zagadnienia
religii panującej, statusu szlachty i ziemiaństwa, mieszczan, chłopów, władzy
prawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, edukacji dzieci królewskich i sprawy wojska.
Wprowadzała zasadę trójpodziału władzy. Wyrazicielem suwerennej woli narodu
miał być dwuizbowy Sejm. Dziedziczny władca przewodniczył organowi
ministerialnemu, będącemu najważniejszym organem władzy wykonawczej (Straż
Praw). Wymiar sprawiedliwości miał być oddzielony od władzy wykonawczej i
ustawodawczej. Mimo utrzymania federacyjnego charakteru państwa
polsko - litewskiego dokonano centralizacji szeregu instytucji państwowych.
W 1792 roku Rosja zdecydowała się na zbrojną
interwencję przeciw Polsce. Rozpoczęła się wojna rosyjsko-polska w obronie
Konstytucji 3 Maja. Ostatecznie doszło do okupacji Polski, obalenia Konstytucji
i drugiego rozbioru państwa.
Konstytucja 3 Maja była (i pozostaje) jednym z
fundamentów polskiej tradycji republikańskiej. Była punktem odniesienia dla
tradycji i dążeń niepodległościowych w latach rozbiorów, okupacji i
komunistycznego zniewolenia. Fakt, że została obalona na skutej interwencji
rosyjskiej i kolejnych rozbiorów nie pozwolił na to, aby stała się jednym z
fundamentów tożsamości europejskiej. Jednak jej znaczenie dla polskiego
myślenia o wolności okazało się ponadczasowe: było powodem do dumy i źródłem
wzmocnienia samooceny każdego z pokoleń przypominających Europie o prawie
Polaków do wolności – stawiających postulat powrotu Polski na mapę polityczną
kontynentu i pełnej niepodległości.
"Uchwalenie Konstytucji 3 maja” – obraz Jana Matejki,
1891. Król Stanisław August (po lewej, w królewskiej szacie zdobionej
gronostajami) wchodzi do kolegiaty św. Jana Chrzciciela, gdzie Konstytucja
zostanie zaprzysiężona przez Sejm. Marszałkowie Stanisław Małachowski i
Kazimierz Nestor Sapieha niesieni na rękach przez posłów sejmowych. W tle Zamek
Królewski, gdzie uchwalono Konstytucję.
https://www.prezydent.pl/kancelaria/referendumkonsultacyjne/historia/
autor: dr Maciej Korkuć
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz